Bewonersprofijt: hoe meet je de impact van toerisme op bewoners?

Toeristisch Nederland heeft de ambitie dat in 2030 iedere Nederlander profijt heeft van toerisme. Maar wat is bewonersprofijt precies en hoe kun je dat meten? De ‘Wegwijzer voor het meten van bewonersprofijt’, ontwikkeld door NBTC en CELTH, geeft antwoord op deze vragen. De wegwijzer biedt een overzicht van zowel voor de hand liggende als innovatieve methoden om bewonersprofijt te meten. Dit instrument is belangrijk voor beleidsmakers die de discussie over toerisme willen sturen en baseren op feiten.

De ‘Wegwijzer voor het meten van bewonersprofijt’ is bedoeld voor beleidsmakers die op zoek zijn naar een passende aanpak om bewonersprofijt inzichtelijk te maken. In de publicatie wordt elke methode uitgelegd, worden voor- en nadelen benoemd en geïllustreerd met praktijkvoorbeelden. Het onderzoek is uitgevoerd door NBTC en CELTH, in samenwerking met de Hotelschool The Hague en Eilandmarketing Schouwen-Duiveland, waar diverse methoden in de praktijk zijn getest.

Bewonersperspectief steeds belangrijker

De Wegwijzer is een belangrijke kenniscomponent op weg naar toerisme dat bijdraagt aan brede welvaart voor alle Nederlanders. Het is belangrijk dat toerisme niet alleen economische voordelen oplevert, maar ook een positieve impact heeft op de bestemming als geheel. In het toeristisch ecosysteem spelen veel actoren een rol, waaronder bewoners die een steeds belangrijkere rol krijgen. In de dialoog met bewoners over toerisme voeren negatieve sentimenten vaak de boventoon en komen niet alle groepen bewoners evenredig aan het woord. Om die discussie in evenwicht te brengen, is het belangrijk alle aspecten van bewonersprofijt in kaart te brengen. De wegwijzer biedt daarvoor een onderbouwd theoretisch kader en een handig overzicht van methodes om bewonersprofijt te meten.

Projectleider Elisa van den Heuvel over het belang van de ‘Wegwijzer voor het meten van bewonersprofijt’: “Het voorziet belanghebbenden van hulpmiddelen om emotionele, vaak verborgen en onbewuste dimensies van door toerisme gedreven voordelen voor bewoners te onderzoeken en geeft een stem aan wat echt belangrijk is voor bewoners, zodat beleid wordt gebaseerd op een empathisch begrip en een afspiegeling is van doorleefde ervaringen en niet alleen van meetbare resultaten.”

Rekening houden met impact- en ervaringsdimensies

Het meten van bewonersprofijt is geen rechtlijnige opgave omdat je rekening moet houden met drie impactdimensies en drie ervaringsdimensies.

Impactdimensies

• Economische impacts
• Sociaal-culturele impacts
• Impacts op de leefomgeving

Ervaringsdimensies

• Feitelijk versus perceptie
• Bewust versus onbewust
• Individueel versus collectief

Acht methoden onder de loep genomen

In de Wegwijzer wordt met name ingegaan op methodes die de perceptie van toerisme meten en niet zozeer de feitelijke impact. De onderzoekers hebben samen met meer dan 30 praktijkexperts en onderzoekers veel meetmethoden onder de loep genomen en presenteren in de Wegwijzer acht methoden. Die variëren van voor de hand liggende en veel gebruikte methoden zoals vragenlijstonderzoek, focusgroepen en interviews, maar ook innovatieve methoden zoals foto-elicitatie, participatory mapping, kunstgerelateerd onderzoek en social listening.

Elisa ziet veel voordelen van creatieve en participatieve methoden: “Het implementeren van creatieve en participatieve onderzoeksmethoden ondersteunt niet alleen een beter begrip van de subjectieve voordelen van toerisme, maar kan ook fungeren als een subtiele vorm van interventie, die reflectie, dialoog en verbinding met het bredere publiek bevordert.”

De volgende methoden kunnen effectief ingezet worden voor het meten van bewonersprofijt, al dan niet in combinatie met elkaar. Alle methoden zijn onderzocht en beoordeeld waarvan er vier in de praktijk getest: photo-elicitation, participatory mapping, online dialogue en arts based research.

• Vragenlijstonderzoek (enquête): een gestructureerde methode om systematisch meningen, ervaringen en percepties te verzamelen. Deze methode heeft vaak een kwantitatieve insteek.
• Focusgroep: een kwalitatieve onderzoeksmethode waarbij een gestructureerde discussie wordt gevoerd met meerdere deelnemers, doorgaans minimaal vier, om een specifiek onderwerp of vraagstuk diepgaand te verkennen.
• Interview: een kwalitatieve onderzoeksmethode die helpt om diepgaande informatie te verzamelen door direct in gesprek te gaan met individuele personen.
• Foto-elicitatie: een onderzoeksmethode waarbij foto's worden gebruikt om de totstandkoming van gesprekken en inzichten te stimuleren.
• Participatory mapping: een manier om visueel in kaart te brengen hoe deelnemers een plek bezien en ervaren.
• Kunstgebaseerd onderzoek (KGO): een onderzoeksbenadering die gebruikmaakt van artistieke processen om menselijke ervaringen te verkennen, weer te geven en te interpreteren.
• Online dialoog: een focusgroep waarbij gebruikt wordt gemaakt van een digitaal platform. Deelnemers kunnen, afhankelijk van het gekozen platform, elkaars berichten verrijken met reacties, likes, afbeeldingen, GIF’s en video's.
• Socialmediamonitoring en social listening: hierbij worden online en openbare berichten (op social media platformen, forums, blogs etc.) verzameld, gestructureerd en geanalyseerd. Bij social listening gaat het om het begrijpen wat en vooral waarom mensen iets zeggen en wat de onderliggende trends of thema’s zijn.

Themamanager Leefomgeving van CELTH, Jeroen Klijs: “De Wegwijzer stelt DMO's, gemeenten en andere organisaties die betrokken zijn bij bestemmingsmanagement in staat om de juiste methode te kiezen voor het meten van bewonersprofijt en deze effectief toe te passen. Het verbetert de kwaliteit en vergelijkbaarheid van toerisme-effectstudies en bevordert datagestuurde besluitvorming in recreatie, toerisme en gastvrijheid.”

Open blik essentieel

De Wegwijzer wordt afgesloten met een groot aantal tips voor beleidsmakers en onderzoekers. Zo is het belangrijk om onderscheid te maken tussen persoonlijke voordelen die bewoners als gevolg van toerisme kunnen ervaren en voordelen voor de gemeenschap als geheel. Daarnaast is het belangrijk dat deelnemers zoveel mogelijk hun eigen mening geven en niet de ‘media’ napraten. Daarbij is het wel belangrijk deelnemers de gelegenheid te geven de nadelen van toerisme te benoemen zodat ze zich gehoord voelen. Tot slot is het belangrijk te beseffen dat de impact van toerisme zich vaak heel lokaal manifesteert. Zo kan een onderzoek op gemeenteniveau onvoldoende inzicht geven in de verschillen in impact tussen toeristische en minder toeristische plekken. De onderzoekers adviseren dan ook zoveel mogelijk voor een klein schaalniveau te kiezen en vandaaruit een totaalbeeld te schetsen.

Elisa heeft tot besluit nog een tip voor eenieder die met bewonersprofijt aan de slag wil: “Het meten van de positieve perceptie van toerisme door bewoners is geen eenmalige actie, maar een dynamisch proces. Creatieve en participatieve methoden stellen bewoners in staat om - vooral in groepsverband - hun opvattingen over de voordelen van toerisme voor bewoners te verwoorden, te begrijpen en te verfijnen.”

De Wegwijzer voor het meten van bewonersprofijt is gratis te downloaden via de site van NBTC.