Onbekend maakt onbemind: Hoe kun je bewoners betrekken bij toerisme(beleid) in de stad?

CELTH ging in een brede coalitie met Utrecht Marketing, Universiteit Utrecht en de gemeente Utrecht in de stad aan de slag met praktische interventies voor bewonersbetrokkenheid. Het project ‘Onbekend maakt onbemind: Op weg naar praktische interventies bij bewonersbetrokkenheid’, dat mede is gesteund vanuit het Impulsbudget van NBTC, is inmiddels afgerond en heeft waardevolle inzichten opgeleverd. CELTH is op het thema ‘bewoners’ heel actief. In uitvoering zijn nog projecten rond het meten van bewonersprofijt en een onderzoek naar een rechtvaardig toerismemodel.

Aanleiding

Veel bestemmingsgebieden, waaronder Utrecht, zoeken naar een goede manier om inwoners te betrekken bij toerisme. Hoe kun je het beste de dialoog met hen voeren en welke interventies zijn zinvol? Waar begin je als bestemming? Op welke zaken moet je letten? Utrecht was de experimenteerzone voor een exploratief onderzoek om een praktische methode te ontwikkelen voor bewonersparticipatie die ook bruikbaar is op andere bestemmingen in Nederland.

“Het project rondom bewonersbetrokkenheid bij toerisme in Utrecht sluit goed aan bij de CELTH Agenda Bewuste Bestemmingen (ABB)”, stelt Jochem Jansen, onderzoeker bij NHL Stenden Hogeschool/CELTH: “Binnen deze agenda staat de maatschappelijke waarde van het gastvrijheidsdomein centraal. CELTH kiest daarin nadrukkelijk voor het bestemmingsniveau omdat daar alle verschillende deelsectoren en actoren samenkomen. Een belangrijk doel binnen de ABB is dat inwoners zo veel mogelijk de positieve impacts van het toerisme ervaren, zodat het toerisme kan bijdragen aan hun kwaliteit van leven.”

Kwantitatief onderzoek

Het onderzoek startte met een kwantitatieve meting onder inwoners van Utrecht om inzicht te krijgen in de mate van betrokkenheid en percepties rondom de impact van toerisme onder inwoners. Daarvoor is het internationaal erkende RETS-model gebruikt dat al eerder in diverse regio’s van Nederland is toegepast. Jansen: “Het kwantitatief onderzoek vormt een vertrekpunt en geeft een indicatief inzicht in het bewonerssentiment, maar het is geen doel op zich. De combinatie van deze kwantitatieve meting, met daar aangekoppeld een verdiepende kwalitatieve aanpak met focusgroepen, evenals het testen van verschillende vormen van interventies in een dialoogvorm, maakt dit onderzoek bijzonder.”

Uit het kwantitatieve onderzoek bleek dat een meerderheid van de respondenten vindt dat toerisme bijdraagt aan het gevoel van trots op de stad. Ze zijn verder neutraal tot licht positief als ze kijken hoe toerisme het gevoel van verbondenheid met de lokale gemeenschap stimuleert. Economisch gezien profiteert minder dan een vijfde van de inwoners van toerisme. Als we kijken naar politieke empowerment dan is de invloed van inwoners op het toeristisch beleid erg laag. Slechts 11% van de respondenten vindt dat zij een stem hebben in de beslissingen rond toeristische ontwikkelingen en maar 37% kan zorgen over toeristische ontwikkelingen in de stad delen.

Een kleine meerderheid van de ondervraagde Utrechters ondervindt meer voordelen van toerisme dan nadelen. Positieve impact zijn meer winkel- en horecagelegenheden, behoud van erfgoed en cultuur en meer recreatieve mogelijkheden. Als negatieve impact ervaren respondenten door druk op verkeer en woningmarkt. Over het algemeen steunt een kleine meerderheid van hen toerisme en wil dat het belangrijk blijft in de stad. Ruim 72% vindt dat Utrecht een toeristische bestemming moet blijven. Uit het kwantitatieve onderzoek kwamen zeven aanbevelingen voor beleidsacties.

Belangrijk voor bewoners zijn:

• Zorg voor een goede spreiding van bezoekers
• Bescherm de woningmarkt tegen toeristisch gebruik
• Geef de mogelijkheid tot deelname aan besluitvorming rondom toerisme
• Zorg ervoor dat inwoners meer voordelen ervaren van toerisme

Minder belangrijk zijn:

• Het oplossen van personeelstekort in de toeristisch-recreatieve sector
• De stad positioneren als bestemming voor zakelijke evenementen en bezoekers
• Toeristen een kwalitatief goede gastbeleving bieden

Resultaten kwalitatief onderzoek

De onderzoekers hebben in totaal vier gespreksavonden georganiseerd die elk anders van opzet en thema waren. Zo werden de highlights uit het kwantitatieve onderzoek gepresenteerd en bediscussieerd, mochten bewoners toerisme op de participatieladder plaatsen en konden ze met experts in gesprek over diverse toeristische thema’s zoals drukte en spreiding, het perspectief van de ondernemer en het overnachtingsbeleid.

Gespreksleider Rob van Ginneken van Breda University of Applied Sciences/CELTH vond het heel leuk het gesprek met inwoners aan te gaan: “Wat me vooral van de vier focusgroepen is bijgebleven – behalve dat bewoners van Utrecht ‘Utrechters’ zijn, en geen ‘Utrechtenaren’ – is hoe mooi de stad is, en hoe groot de betrokkenheid. Maar ook: de soms wat simpele en stereotype beelden die bestaan over toerisme.”

De vier verschillende interventies (reacties op RETS-onderzoek, plaatsen toerisme op participatieladder, thema-avond en reflectie) vielen bij de deelnemers in goede aarde. Wat opviel was dat de feitelijke kennis over toerisme en het toerismebeleid gering is. Tegelijkertijd was de ‘honger’ naar informatie groot en waren de deelnemers zeer geïnteresseerd. Ondanks het feit dat ze inspraak en participatie belangrijk vinden, hebben Inwoners zeker behoefte aan een overkoepelende visie van de gemeente op toerisme. Dat is in hun optiek noodzakelijk omdat ze dan in grote lijnen weten wat ze kunnen verwachten. Bewoners denken dat ze bij deelonderwerpen belangrijke lokale kennis kunnen inbrengen naast de expertise van ambtenaren. Bij participatie is het belangrijk van tevoren af te spreken wat de gemeente van het traject verwacht om teleurstelling te voorkomen. Daarnaast moet ook rekening worden gehouden met het feit dat bepaalde groepen burgers makkelijker participeren dan anderen.

Inzichten en leerpunten

Voor gemeenten en DMO’s is het belangrijk om bewoners te zien als een belangrijke stakeholdergroep. Maar participatie is complex en vereist een goede voorbereiding zodat deze ook echt betekenisvol is. Voor Utrecht Marketing is een belangrijk winstpunt dat ze door het traject in een meer adviserende rol richting gemeente zijn gekomen.

Belangrijk inzicht is dat kwantitatief onderzoek met het RETS-model in combinatie met een verdiepende kwalitatieve aanpak met focusgroepen heel goed werkt. Het terugkoppelen van de resultaten uit het kwantitatieve onderzoek maakte het gesprek met de bewoners makkelijker en gaf richting. Ook de participatieladder werkte goed om de verschillende rollen van gemeente, DMO en bewoners bespreekbaar te maken.

Leerpunten waren er volop. Zo moet je bij de opzet van een participatietraject goed nadenken over de selectie van deelnemers aan de focusgroepen. Zorg ook dat voor iedereen duidelijk is wat met toerisme wordt bedoeld, anders krijg je een discussie over een veelheid aan onderwerpen die niet primair met toerisme te maken hebben. Stel ook duidelijke kaders, een helder doel en wek de juiste verwachtingen. Het inbrengen van experts in de focusgroepen werkte heel goed, bewoners kregen daardoor de indruk dat er met hun belangen rekening werd gehouden. Heel praktisch moet je focusgroepen met bewoners in de avond organiseren met maximaal acht deelnemers met een lengte van twee uur en is een pauze niet nodig.

Rob van Ginneken heeft nog een laatste tip: “Bereid een ruim aantal ‘voor het geval dat vragen’ voor: soms heb je die nodig om een gesprek terug op het juiste spoor te krijgen, soms leveren je standaardvragen weinig reacties vanuit de groep op, en moet je dus een ander onderwerp aansnijden.”

Samenvattend

De gevolgde onderzoeksmethode van ‘Onbekend maakt onbemind’ is een nuttig instrument gebleken om met bewoners in gesprek te gaan. Het is nu zaak om de verbinding levend te houden en betekenisvol in te vullen voor de bewoners. De eerste stap is in ieder geval gezet met meer bewustwording bij beleidsmakers als resultaat.

De uitkomsten van het onderzoek en het proces er naartoe, tonen volgens Jochem Jansen ook duidelijk de waarde voor CELTH aan om betrokken te zijn bij dergelijke projecten en om daar samen met verschillende betrokken partijen in de praktische context in op te trekken. “Er is nog veel (praktisch) potentieel om op bestemmingsniveau samen met betrokken stakeholders invulling en richting te geven aan de maatschappelijke waarde van toerisme. Zodoende kunnen we inzichten vanuit onderzoek, gevoerd beleid en daadwerkelijke (ervaren) impact van het gastvrijheidsdomein op de leefomgeving steeds beter op elkaar laten aansluiten.”

Het complete onderzoeksverslag is online te lezen: https://slider.utrechtmarketing.nl/onbekend-maakt-onbemind/?slide=1